رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر جهان با تراز «کیفیت زندگی» که همه ساله توسط نهاد «مرسر» انجام می‌شود، در آخرین نمونه که برای سال ۲۰۱۹ است، علاوه بر اعلام همیشگی شهرهای برتر، از سه اتفاق بزرگ خبر می‌دهد. اوایل هفته جاری گزارش سال ۲۰۱۹ «مرسر» از رتبه شهرهای مختلف جهان در «کیفیت زندگی» منتشر شد که بر اساس آن، وین برای دهمین سال پیاپی، با کیفیت‌ترین شهر دنیا برای زندگی معرفی شد.اما جزئیات این گزارش نشان می‌دهد: سهم اروپا در فهرست شهرهای باکیفیت به مراتب بیشتر از آمریکا است ضمن آنکه، غالب شهرهایی از آمریکا که همه ساله مورد بررسی و آزمون «مرسر» قرار می‌گیرند، در سال ۲۰۱۹ دچار تنزل رتبه شده‌اند. نتیجه این بررسی مشخص می‌کند: کیفیت زندگی در شهرهای اروپایی بهتر از آمریکا است. در اتفاق دوم، امسال نهاد «مرسر» علاوه بر پارامترهای ده‌گانه سنجش شاخص «کیفیت زندگی»، از شاخص دیگری برای رتبه‌بندی شهرهای جهان نیز استفاده کرده است. «مرسر» هدف از انتشار چنین گزارش‌هایی را تهیه «راهنمای سرمایه‌گذاری و تاسیس دفاتر نمایندگی» برای شرکت‌های بین‌المللی که به دنبال توسعه جهانی کسب و کارهای خود هستند، اعلام کرده است.

شرکت‌های بین‌المللی اخیرا «امنیت شهرها» را به‌عنوان یک شاخص مهم برای انتخاب محل توسعه جدید کار خود در دنیا، مبنا قرار داده‌اند و معتقدند: یک شهر علاوه بر اینکه باید از مطلوبیت بالای سکونتی در جهت تضمین «محیط مناسب فعالیت کارکنان و سلامت فردی آنها» برخوردار باشد لازم است ایمنی و امنیت نیروی کار سازمانی را نیز برای شرکت تا حد لازم تامین کند. «مرسر» در پی این رویکرد جدید شرکت‌های بین‌المللی، شهرهای مورد سنجش را هم به لحاظ کیفیت زندگی و هم از بابت «امنیت شهری و ایمنی شهروندانش» رتبه‌بندی کرده است. جزئیات این رده‌بندی حاکی است: شهرهای اروپایی در هر دو شاخص، به نوعی صدرنشین فهرست هستند. اما دمشق ناامن‌ترین شهر هم در منطقه و هم در کل جهان معرفی شده است و مسکو نیز کمترین درجه امنیت را در بین شهرهای اروپایی دارا است. اتفاق سومی که می‌شود در جزئیات گزارش ۲۰۱۹ «مرسر» ردیابی کرد سقوط ۹ پله‌ای رتبه کاراکاس –پایتخت ونزوئلا- در کیفیت زندگی است. کاراکاس از بین ۲۳۱ شهر، در جایگاه ۲۲۲ قرار گرفته و بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی علت آن اعلام شده است.

ابرهای تیره تنش‌های تجاری و موج‌های پوپولیستی بر محیط اقتصادی جهان سایه انداخته است. در کنار سیاست‌های پولی انقباضی و نوساناتی که بازارهای جهانی را متزلزل کرده است، کسب‌وکارهای بین‌المللی برای پیشبرد فعالیت‌های خود در خارج از مرزها تحت فشار هستند. در این رابطه بیست‌ویکمین نظرسنجی کیفیت زندگی «مرسر» نشان می‌دهد بسیاری از شهرهای جهان هنوز نیز محیطی جذاب برای کسب‌وکارها پیشنهاد می‌کنند. بهترین معیار این تشخیص، وضعیت «کیفیت زندگی» است که رکن اصلی جذابیت شهرها برای انجام کسب‌وکار و جابه‌جایی استعدادها به شمار می‌رود. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه دنیای اقتصاد، بر این اساس، در رتبه‌بندی امسال، تهران توانست به یک پله صعود نسبت به سال گذشته در رده ۱۹۹ باکیفیت‌ترین شهرهای جهان بایستد. در گزارش ۲۰۱۸ پایتخت ایران در رده ۲۰۰ از میان ۲۳۱ شهر قرار داشت.

 شهرهای باکیفیت برای زندگی

بر اساس نتایج این رتبه‌بندی، وین – پایتخت اتریش – برای دهمین سال پیاپی به‌عنوان شهر نخست، بهترین کیفیت زندگی را در میان تمام شهرهای جهان دارد. پس از این شهر، زوریخ – پایتخت سوئیس – در رده دوم این رتبه‌بندی قرار دارد. ونکوور کانادا با ایستادن در رده سوم، در ۱۰ سال اخیر بهترین شهر آمریکای شمالی در این رتبه‌بندی بوده است. مونیخ آلمان، آکلاند نیوزیلند، دوسلدورف آلمان، فرانکفورت آلمان، کپنهاگ دانمارک و در نهایت ژنو و بازل در سوئیس به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم این رتبه‌بندی جای دارند. سنگاپور در رده ۲۵، مونته‌ویدئو در رده ۷۸، پرت‌لوئیس در رده ۸۳ هر کدام وضعیت خود را به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهرها برای زندگی به ترتیب در آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا حفظ کرده‌اند. بر اساس یافته‌های این گزارش بغداد – پایتخت عراق – گرچه همچنان در رده‌های انتهایی این رتبه‌بندی قرار دارد، اما امنیت و خدمات بهداشتی آن طی یک سال اخیر بهبود چشمگیر یافته است. هر چند به دنبال بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی، استانداردهای زندگی در کاراکاس وخیم‌تر شده است.

ایلیا بونیک، شریک ارشد و رئیس بخش حرفه‌های کسب‌وکار «مرسر» در یادداشتی پیرامون این گزارش می‌نویسد: «ظرفیت‌های فیزیکی بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های برون‌مرزی بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی است. با این حال سلامت فردی و حرفه‌ای اشخاص در جاهایی که این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند، بسیار برای آنها حائز اهمیت است. شرکت‌هایی که به دنبال توسعه فعالیت‌های برون‌مرزی خود هستند، زمانی که تصمیم به تعیین بهترین مکان برای کارکنان و ادارات خود می‌گیرند، طیف گسترده‌ای از ملاحظات را مدنظر قرار می‌دهند. اولین عامل مهم برای آنها داده‌های مرتبط و قابل‌اتکا و معیارهای استانداردشده است که عنصر حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های تعیین‌کننده کارفرمایان محسوب می‌شود، از تصمیم مکان استقرار ساختمان‌ها گرفته تا چگونگی توزیع نیروهای‌کار بین‌المللی، مسکن و پرداختی‌های آنها.»

نظرسنجی «مرسر»، یکی از جامع‌ترین و موثق‌ترین نمونه‌های خود در جهان است. این نظرسنجی هر ساله با هدف توانمندسازی شرکت‌های بین‌المللی و سایر سازمان‌ها برای کمک عادلانه به کارکنانی که در سطوح بین‌المللی به خدمت گرفته می‌شوند ارائه می‌شود. علاوه بر داده‌های ارزشمند کیفیت زندگی، نظرسنجی «مرسر» ارزیابی جامع از بیش از ۴۵۰ شهر جهانی ارائه کرده است که شامل رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر می‌شود. در گزارش امسال، «مرسر» علاوه بر ارزیابی معمول خود، رتبه‌بندی جداگانه از ایمنی فردی ارائه کرده که معیاری برای ثبات داخلی، سطح جرائم، اجرای قوانین، محدودیت‌های ضد آزادی فردی، آزادی رسانه‌ها و روابط با سایر کشورها است. در این رتبه‌بندی‌ها، شهرهای اروپای غربی رده‌های نخست را قبضه کرده‌اند: لوکزامبورگ به‌عنوان ایمن‌ترین شهر جهان در رده نخست ایستاده و به دنبال آن، شهر هلسینکی – پایتخت فنلاند – و شهرهای سوئیسی بازل، برن و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم قرار دارند. بر اساس رتبه‌بندی ۲۰۱۹ ایمنی فردی «مرسر»، دمشق به‌عنوان ناایمن‌ترین شهر در رده انتهایی ۲۳۱ و بنگویی در جمهوری آفریقای مرکزی به‌عنوان دومین شهر ناامن جهان در جایگاه ۲۳۰ جای دارد.

اسلاگین پاراکاتیل، یکی از مدیران «مرسر» و مالک تولیدات جهانی بخش تحقیقات کیفیت زندگی این موسسه، در این رابطه می‌گوید:‌ «ایمنی شخصی طبق طیف گسترده‌ای از عوامل گزارش داده می‌شود و به‌عنوان معیاری از وضعیت شهرها و کشورها هر ساله تغییر می‌کند. این عوامل در تصمیم‌گیری شرکت‌های چندملیتی برای زمان فرستادن کارکنان به فعالیت‌های برون‌مرزی خود حیاتی است، به این خاطر که این شرکت‌ها هر گونه نگرانی درخصوص ایمنی شخصی کارکنان خارجی خود را مدنظر قرار می‌دهد، عاملی که می‌تواند اثرات قابل‌توجه بر هزینه برنامه‌های پرداختی بین‌المللی آنها داشته باشد. به منظور به‌روز ماندن وضعیت کیفیت زندگی در تمام نواحی که کارکنان به خدمت گرفته می‌شوند، شرکت‌ها به منظور تعیین هزینه پیامدهای تغییر استانداردهای زندگی، نیاز به اطلاعاتی دقیق و روش‌های هدفمند دارند.

 وضعیت شهرها در اروپا، آمریکا و خاورمیانه

بر اساس یافته‌های گزارش «مرسر» شهرهای اروپایی همچنان بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارا هستند. وین، زوریخ و مونیخ نه تنها رده‌های اول تا سوم این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند، بلکه در سطح‌ جهانی نیز در رده‌های نخست قرار دارند. در ۲۰ شهری که بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارند، بیش از ۱۳ شهر اروپایی هستند. مهم‌ترین پایتخت‌های این قاره، برلین در رده ۱۳، پاریس در رده ۳۹ و لندن در رده ۴۱ در گزارش امسال جایگاه سال گذشته خود را حفظ کرده‌اند، در حالی که مادرید سه پله و رم یک پله در رتبه‌بندی امسال بالا آمده‌اند. در گزارش امسال، شهر مینسک – پایتخت بلاروس – با قرار گرفتن در رده ۱۸۸، تیرانا – پایتخت آلبانی – با قرار گرفتن در رده ۱۷۵ و سن‌پترزبورگ – دومین شهر بزرگ روسیه – با قرار گرفتن در رده ۱۷۴ پایین‌ترین کیفیت زندگی در اروپا را به خود اختصاص داده‌اند. هر چند سارایوو در پی کاهش جرائم توانست با سه پله ترقی در رده ۱۵۶ بایستد.

بر اساس گزارش «مرسر»، امن‌ترین شهر اروپا لوکزامبورگ است. پس از این شهر، بازل، برن، هلسینکی و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم امن‌ترین شهرهای اروپا قرار دارند. در این رتبه‌بندی مسکو با قرار گرفتن در رده ۲۰۰ و سن‌پترزبورگ با قرار گرفتن در رده ۱۹۷، ناامن‌ترین شهرهای اروپا لقب گرفته‌اند. نسبت به گزارش سال ۲۰۰۵، بروکسل در پی حملات تروریستی، بیشترین تنزل رتبه را در گزارش امسال داشته، در حالی که آتن یونان نیز تحت‌تاثیر روند کند بهبود نابسامانی‌های اقتصادی و سیاسی ناشی از بحران ۲۰۰۸، با روندی مشابه در رده ۱۰۲ قرار گرفته است.

در منطقه آمریکای شمالی، شهرهای کانادایی رتبه‌های بالای خود را در گزارش امسال حفظ کرده‌اند: ونکوور توانست در رتبه‌ سوم باکیفیت‌ترین شهرهای جهان برای زندگی بایستد و شهرهای تورنتو، مونترال، اوتاوا و کلگری در رتبه‌های برتر امن‌ترین شهرهای جهان ایستاده‌اند. تمام شهرهای آمریکایی که در گزارش امسال مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، اما شاهد تنزل رتبه بوده‌اند. در میان این شهرها بیشترین تنزل را واشنگتن تجربه کرده و در رده ۵۳ قرار گرفته است. البته استثنای شهرهای آمریکایی نیویورک است که به خاطر تداوم کاهش نرخ جرم‌وجنایت توانسته با یک پله صعود در رده ۴۴ بایستد. در گزارش امسال، دیترویت با حفظ وضعیت سال گذشته خود به‌عنوان بی‌کیفیت‌ترین شهر آمریکا برای زندگی معرفی شده است. تداوم خشونت کارتل‌ها و نرخ بالای جرم‌وجنایت نیز موجب شده شهرهای مونتری و مکزیکوسیتی به ترتیب در رتبه‌های ۱۱۳ و ۱۲۹ قرار گیرند و مکزیک را در رده‌های انتهایی کیفیت زندگی جهان قرار دهند.

در آمریکای جنوبی، مونته‌ویدئو – پایتخت اروگوئه – با قرار گرفتن در رده ۷۸ بهترین کیفیت زندگی را دارد. در طرف مقابل، تداوم بی‌ثباتی‌ها منجر شده کاراکاس – پایتخت ونزوئلا – در رتبه‌بندی کیفیت زندگی ۹ پله و در رتبه‌بندی امنیت ۴۸ پله سقوط کند و به ترتیب در رده‌های ۲۰۲ و ۲۲۲ جهان بایستد و ناامن‌ترین شهر آمریکا لقب گیرد.  در رتبه‌بندی ۲۰۱۹ «مرسر»، دوبی با قرار گرفتن در رده ۷۴ همچون سال گذشته به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهر منطقه خاورمیانه برای زندگی معرفی شده است. دومین شهر باکیفیت این منطقه نیز از کشور امارات است که در رده ۷۸ رتبه‌بندی ایستاده است. در طرف مقابل صنعا و بغداد به ترتیب با قرار گرفتن در رده‌های ۲۲۹ و ۲۳۱ بی‌کیفیت‌ترین شهرهای خاورمیانه برای زندگی هستند. کاهش نرخ جرم‌وجنایت و عدم وقوع حوادث تروریستی نیز عواملی مثبتی بودند که صعود ۴ پله‌ای استانبول را در پی داشتند، شهری که در رتبه‌بندی امسال توانست در رده ۱۶۴ بایستد. از لحاظ امنیت نیز دوبی و ابوظبی امن‌‌ترین شهرهای خاورمیانه هستند، در حالی که دمشق با قرار گرفتن در رده ۲۳۱ این رتبه‌بندی چه در این منطقه و چه در سطح جهانی ناامن‌ترین شهر معرفی شده است.

پارامترهای سنجش کیفیت زندگی

«مرسر» در این گزارش سالانه خود، «کیفیت زندگی» بیش از ۴۵۰ شهر جهان را بر اساس نظرسنجی ارزیابی می‌کند. شرایط زندگی در این شهرها بر مبنای ۳۹ عامل که در ۱۰ گروه کلی دسته‌بندی شده‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرد. این ۱۰ گروه کلی به همراه عوامل زیرمجموعه آن عبارتند از: محیط‌ سیاسی و اجتماعی شامل عوامل ثبات سیاسی، جرم، اجرای قانون و...؛ ۲) محیط اقتصادی شامل عوامل قوانین و مقررات نرخ ارز و خدمات بانکداری؛ ۳) محیطی فرهنگی-اجتماعی شامل عوامل دسترسی رسانه‌ها، وضعیت سانسور و محدودیت‌ها در زمینه آزادی‌های فردی؛

۴)شرایط پزشکی و سلامت شامل عوامل خدمات و عرضه پزشکی، بیما‌ری‌های عفونی، فاضلاب، منهدم ساختن زباله‌ها و آلودگی هوا؛ ۵) آموزش و مدارس شامل عوامل استانداردها و دسترسی به مدارس بین‌المللی؛ ۶) خدمات عمومی و حمل‌ونقل شامل عوامل برق، آب، حمل‌ونقل عمومی و ازدحام ترافیکی؛ ۷) سرگرمی شامل عوامل رستوران‌ها، تئاتر‌ها، سینماها و اماکن ورزشی و تفریحی؛ ۸) کالای مصرف‌کنندگان شامل عوامل دسترسی به کالای مصرفی روزانه، خوراکی‌ها و خودروها؛ ۹) مسکن شامل عوامل مسکن اجاره‌ای، اسباب خانوار و خدمات نگه‌داری و در نهایت ۱۰) محیط طبیعی شامل عوامل آب‌وهوا و بلایای طبیعی ثبت‌شده.  نمره‌دهی هر یک از این عوامل که بر مبنای اهمیت‌شان برای خارجی‌ها وزن می‌گیرند، امکان مقایسه هدفمند شهر‌به‌شهر را فراهم می‌سازد. نتیجه این فرآیند، محاسبه «شاخص کیفیت زندگی» است که به واسطه آن می‌توان تفاوت‌های میان هر دو مکان ارزیابی‌شده را مقایسه کرد. به منظور استفاده کارآمد از این شاخص‌ها، «مرسر» شبکه‌ای ایجاد کرده است که از طریق آن کاربران می‌توانند نتایج شاخص‌های کیفیت زندگی را به هم مرتبط سازند.