کنترل 4 بعدی زمین‌های «بکر»

گروه مسکن- هاجر شادمانی: دو دستگاه متولی زمین‌های واقع در حریم شهرها که تاکنون تفاوت در ماموریت کاری آنها زمینه کافی برای عدم نظارت بر روند فزاینده تخریب اراضی زراعی و جنگلی در نقاط مرغوب بیرون شهرها را به‌وجود آورده بود، روز گذشته برای اعمال 4 نوع مقررات جدید روی این اراضی با یکدیگر تفاهم کردند. به موجب تفاهم‌نامه‌ای که دیروز بین مدیرعامل بنیاد مسکن به‌عنوان «متولی ساخت‌وساز و توسعه روستاها» و رئیس سازمان اراضی کشور به عنوان «مسوول صیانت از زمین‌های کشاورزی روستاها» منعقد شد، قرار است ساخت‌وسازهای جدید در حریم شهرها در عرصه‌هایی غیراز زمین‌های زراعی، جنگلی و کشاورزی انجام شود و همزمان، کاربری باغات و زمین‌های سبز تثبیت شود. همچنین مقرر شده تراکم ساختمانی در روستاها با هدف توزیع جمعیت در ارتفاع و تعدیل زمین مورد نیاز، افزایش یابد.

کنترل چهارم روی زمین‌های بکر در مناطقی همچون روستاهای شمالی نیز قرار است از طریق اختصاص اراضی ویژه از طرف دولت برای ایجاد مراکز تفریحی در این مناطق، اعمال شود تا جنگل‌خواری‌ به واسطه تامین زمین مخصوص ساخت، مهار شود. روند فزاینده حذف جنگل و مزارع در روستاهای مرغوب و بکر کشور به خصوص در مناطق شمالی براساس تفاهم‌نامه‌ای که دیروز بین دستگاه متولی توسعه روستاها و سازمان مسوول اراضی کشور منعقد شد، تحت کنترل در‌می‌آید.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری اوایل امسال در واکنش به انبوه گزارش‌های مردمی در خصوص تخریب جنگل‌های شمال و ساخت ویلا و برج ویلا در زمین‌های زراعی روستاهای دو استان شمالی کشور اعلام کرده بود: برای کنترل و مهار این پدیده، اراده‌ای فراتر از تصمیمات وزارت راه و شهرسازی مورد نیاز است. اکنون وزارت جهاد کشاورزی و بنیاد مسکن برای مهار این وضعیت با یکدیگر تفاهم کردند که با اجرای 4 برنامه عملیاتی در روستاها، پروسه غیرقانونی ساخت‌و‌ساز در زمین‌های زراعی را متوقف کنند. این در حالی است که تاکنون ماموریت‌های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به‌عنوان متولی نوسازی و توسعه روستاها و سازمان امور اراضی کشور به‌عنوان مسوول حفظ و صیانت از اراضی کشاورزی و باغات، به نوعی با یکدیگر در تضاد بوده است. با این حال، دیروز این دو نهاد با امضای یک تفاهم‌نامه مشترک، این تضاد ماموریتی را در چهار مسیر با هم هماهنگ کردند. همکاری برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و پیش‌بینی زمین‌های مورد نیاز برای توسعه آتی روستاها در حد امکان در سایر عرصه‌ها و همچنین افزایش تراکم ساختمانی در چارچوب ضوابط طرح‌های ‌هادی روستایی، اولین و مهم‌ترین ماموریت مشترکی است که در این تفاهم‌نامه بر آن تاکید شده است تا از این طریق زمین‌های مرغوب و زراعی روستاهای واقع در حریم شهرها از تجاوز ساختمانی در امان بماند.
شناسایی روستاهای با ظرفیت و قابلیت تبدیل شدن به مناطق ویژه گردشگری دومین ماموریت تعیین شده در این تفاهم مشترک است.
بر این اساس به منظور پیشگیری از تغییر کاربری اراضی زراعی و باغات و پاسخگویی مناسب به نیازهای سکونتی یا تفریحی و گردشگری در روستاها، سازمان امور اراضی و بنیاد مسکن در استان‌ها مکلف شده‌اند به صورت مشترک نسبت به بررسی و شناسایی روستاهای مستعد گردشگری اقدام و حداکثر ظرف سه ماه سه منطقه در هر استان را برای ایجاد مراکز سکونتی و تفریحی معرفی کنند. در این زمینه همچنین سازمان اراضی کشور با همکاری سایر زیرمجموعه‌های وزارت جهاد کشاورزی اراضی ملی و دولتی موجود در محدوده روستاها را برای این منظور به بنیاد مسکن واگذار خواهند کرد.
در ماموریت سوم مقرر شد کاربری باغ‌های دایر در محدوده مصوب طرح‌های ‌هادی روستایی در وضعیت موجود حفظ و تثبیت شده و در صورت دریافت تقاضای تغییر کاربری آنها، بنیاد مسکن این‌گونه موارد را از واحدهای ذی‌ربط سازمان امور اراضی کشور استعلام کند.
همچنین در چهارمین مسیر مشخص شده برای همسو کردن ماموریت‌های بنیاد مسکن و سازمان امور اراضی کشور، تهیه نقشه کاداستر اراضی روستایی تسریع خواهد شد. هم اکنون نقشه‌برداری از 7 میلیون هکتار از این اراضی در دست اقدام است.
این نقشه به تهیه سند مالکیت می‌انجامد و باعث تعیین حقوقی کاربری این زمین‌ها خواهد شد به‌طوری که نقش بسیار مهمی در حفظ باغات و زمین‌های مرغوب کشاورزی و جلوگیری از تخریب آنها دارد.

  5/ 3 میلیون هکتار زمین در معرض نابودی
به گفته رئیس سازمان امور اراضی کشور در نیم قرن اخیر بیش از یک میلیون هکتار از زمین‌های مرغوب کشاورزی کشور تخریب و از گردونه تولید خارج شده این در حالی است که هم‌اکنون نیز با تداوم ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز در حریم شهرها و روستاها، معادل 5/ 3 میلیون هکتار از اراضی مرغوب، در معرض تخریب و نابودی قرار دارد.
قباد افشار در این زمینه گفت: اعتقاد داریم که توسعه روستاها بدون حفاظت از زمین‌های مرغوب کشاورزی و افزایش تولید، میسر نخواهد بود. به این ترتیب، در تلاشیم ضمن کنترل ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز در این اراضی، برای روستاییان واقعی زمینه سکونت به همراه تولید و کشاورزی نیز فراهم شده و محیط روستایی توسعه یابد. وی خاطرنشان کرد: برای این منظور علاوه بر برنامه‌ریزی برای استقرار گارد حفاظتی به‌منظور جلوگیری از ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی در زمین‌های کشاورزی، در حال تهیه نقشه کاداستر اراضی روستایی و کشاورزی هستیم که تهیه این نقشه‌ها با تعیین کاربری اراضی مانع از تغییر کاربری آنها خواهد شد. افشار ادامه داد: در حال حاضر تنها 30 درصد از اراضی کشاورزی سند مالکیت دارند که پیش‌بینی می‌کنیم تا 5 سال آینده تمام این زمین‌ها با اجرای طرح کاداستر از سند مالکیت برخوردار شوند. وی تاکید کرد: سنددار شدن این زمین‌ها علاوه بر جلوگیری از تغییر کاربری غیرقانونی آنها می‌تواند امکان دریافت تسهیلات به منظور توسعه کشاورزی و کمک به زندگی روستایی را برای روستاییان فراهم کند.

  گسترش روستا با اولویت حفظ زمین‌های مرغوب
رئیس بنیاد مسکن، دیروز در مراسم امضای تفاهم‌نامه مشترک با سازمان امور اراضی کشور گفت: بنیاد مسکن به‌عنوان متولی توسعه روستاها و سازمان امور اراضی به‌عنوان مسوول حفظ اراضی زراعی و باغات در این تفاهم‌نامه مشترک ضمن ایجاد هم‌افزایی و همسو کردن مسوولیت‌ها و ماموریت‌های خود، تلاش می‌کنند تا با جلوگیری از پیشروی بیشتر روند تخریب زمین‌های مرغوب کشاورزی و باغ‌ها، توسعه روستاها و فراهم کردن امکانات سکونتی در این مناطق را با چارچوب مشخص‌تر و سامان یافته‌تری مورد بررسی و برنامه‌ریزی قرار دهند.
علیرضا تابش افزود: البته این موضوع به معنای ایجاد محدودیت برای سکونت روستاییان و قرار دادن آنها در مضیقه نیست و همزمان با حفظ و حراست از زمین‌های کشاورزی و باغات، توسعه روستاها با ضوابط و چارچوب‌های مشخص نیز انجام خواهد شد و تسریع می‌شود.
وی توضیح داد: براساس این تفاهم‌نامه، از این پس تمام درخواست‌هایی که برای تغییر کاربری اراضی در مناطق روستایی و کشاورزی مطرح می‌شود مستلزم دریافت استعلام و کسب موافقت سازمان امور اراضی و مجموعه‌های ذی‌ربط است و در صورتی که این سازمان نسبت به طرح‌های ‌هادی و برخی تغییر کاربری‌های صورت گرفته نیز اعتراضی داشته باشد بنیاد مسکن آمادگی دارد ضمن بازنگری در طرح‌های‌ هادی، موارد موجود را مورد بررسی قرار دهد.
 متن تفاهم‌نامه به شرح زیر است:
از دیرباز تاکنون هویت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی روستاییان با کشاورزی عجین بوده و عمده روستاهای کشور در پهنه مرغوب‌ترین اراضی زراعی و باغی شکل‌گرفته‌اند. از این رو توسعه روستایی و توسعه کشاورزی همواره در امتداد هم و لازم و ملزوم یکدیگر بوده است. حفظ زمین‌های کشاورزی، اصلی‌ترین ضامن امنیت غذایی جامعه و جزو لاینفک اقتصاد روستایی محسوب می‌شود و برنامه‌ریزی منطقی برای ساماندهی روستاها نیز نقشی غیرقابل انکار در توسعه پایدار و متوازن دارد. طی سال‌های اخیر تشدید تغییر کاربری زمین‌های زراعی و باغی کشور به اصلی‌ترین عامل تهدید تولید کشاورزی بدل شده است، تا جایی که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و سران قوا بارها درباره خطرات این روند هشدار داده‌اند و رهبر معظم انقلاب صراحتا تاکید فرموده‌اند که «تغییر کاربری و نابودی زمین‌های کشاورزی یک خسارت جبران‌ناپذیر برای کشور است.» با توجه به وظایف ذاتی بنیاد مسکن به عنوان متولی توسعه و عمران روستاها، تصویب اجرای طرح‌های هادی و تعیین تکلیف کاربری اراضی داخل محدوده روستایی کشور و سازمان امور اراضی کشور به عنوان متولی حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی کشاورزی و جلوگیری از تخریب اراضی زراعی و باغات در کشور، تفاهم‌نامه‌ای به شرح زیر فی‌مابین این دو دستگاه که برای رعایت اختصار در این تفاهم‌نامه به ترتیب «بنیاد» و «سازمان» نامیده می‌شوند، تنظیم می‌گردد.

ماده1- موضوع تفاهم‌نامه:
همکاری مشترک در زمینه صیانت از اراضی کشاورزی و باغات و تامین نیازهای سکونتی روستاییان.

ماده2- وظایف طرفین تفاهم‌نامه:
الف- تهیه پیش‌نویس مصوبات و لوایح قانونی مشترک در راستای حفظ اراضی زراعی و باغی و چگونگی نحوه برخورد با ساخت‌وسازهای غیرمجاز.
ب- مقرر شد مدیران استانی دو دستگاه با برگزاری جلسات مشترک ماهانه نسبت به آسیب‌شناسی و بررسی تخلفات ساختمانی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در روستاها و اراضی مجاور اقدام و با تعیین کارشناسانی جهت بررسی و بازدید میدانی، نسبت به شناسایی مشکلات و تخلفات احتمالی و اصلاح فرآیندهای موجود اقدام و در خصوص آن دسته اقدامات که نیاز به اصلاح ضوابط و مقررات دارد، پیشنهادهای خود را به بنیاد و سازمان در مرکز اعلام نمایند.
ج- بر اساس شیوه‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های هادی روستایی، هرگونه الحاق اراضی به محدوده قانونی مصوب روستاها باید به تصویب مرجع استصوابی طرح‌های هادی روستایی برسد. ضمنا مطابق قوانین موجود در صورتی که اراضی مورد نظر دارای کاربری کشاورزی باشند، اخذ مجوز از کمیسیون تبصره یک ماده یک قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها الزامی است.
د- اعلام پاسخ مدیریت امور اراضی استان در فرآیند تهیه و تصویب طرح‌های هادی روستایی حداکثر ظرف مدت 30 روز از زمان وصول استعلام بنیاد استان و معرفی مهندس مشاور تهیه‌کننده طرح.
هـ- تبادل اطلاعات و مستندات بین دو دستگاه در زمینه‌های مورد نیاز در چارچوب ضوابط مورد عمل.
و- برگزاری نشست‌ها و گردهمایی ملی و منطقه‌ای در خصوص موضوعات مشترک.
ز- برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی به منظور آشنایی کارشناسان دو دستگاه نسبت به وظایف و فعالیت‌های یکدیگر.
ح- اهتمام مضاعف طرفین در پیشگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تلاش برای حفظ اراضی موصوف از طریق پیش‌بینی اراضی مورد نیاز توسعه آتی روستاها حتی‌الامکان در سایر عرصه‌ها یا افزایش تراکم ساختمانی در چارچوب ضوابط طرح‌های هادی روستایی.
ط. در اجرای بند ج تفاهم‌نامه، شناسایی مشترک روستاهایی که اراضی پیشنهادی برای توسعه در طرح‌ هادی مصوب آنها نیازمند بازنگری است و ارجاع به مرجع تصویب طرح‌ها جهت بررسی و عنداللزوم اصلاح و بازنگری طرح به منظور کاهش محدوده طرح.
ی. همکاری و کمک سازمان در انتقال اسناد مالکیت زمین‌هایی که در جهت توسعه کالبدی و ساخت مسکن روستاها به بنیاد واگذار شده از طریق سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور.
ک. به منظور پیشگیری از تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها و پاسخگویی مناسب به نیازهای جامعه برای سکونت در روستاها، بنیاد و سازمان در استان‌ها مشترکا نسبت به بررسی و شناسایی روستاهای مستعد گردشگری اقدام و حداکثر ظرف سه ماه حداقل هر استان سه منطقه را معرفی کنند. در این رابطه سازمان با همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری اراضی ملی و دولتی موجود در محدوده روستاها را برای این منظور و در اجرای ماده 4 قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن به بنیاد واگذار خواهد کرد.
ل. مقرر شد کاربری باغ‌های دایر در محدوده مصوب طرح‌های هادی روستایی در وضعیت موجود حفظ و تثبیت شده و در صورت دریافت تقاضای تغییر کاربری آنها، بنیاد این گونه موارد را از واحدهای ذی‌ربط سازمان استعلام کند. سازمان موظف است ظرف مدت 30 روز از تاریخ وصول استعلام پاسخ خود را اعلام و ارسال کند. عدم ارسال پاسخ ظرف مدت مذکور به منزله تایید استعلام تغییر کاربری است، همچنین سازمان موظف است ضمن جلوگیری از تغییر کاربری اراضی زراعی و باغات در خارج از محدوده روستاها، با متخلفان برخورد قانونی لازم را به انجام رساند.

ماده3- هماهنگی و نظارت:
به منظور تدوین و ابلاغ شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موردنیاز ماده 2 و نیز انجام هماهنگی لازم و نظارت بر اجرای مفاد تفاهم‌نامه کار‌گروه ملی متشکل از نمایندگان بنیاد به سرپرستی معاون عمران روستایی و نمایندگان سازمان به سرپرستی معاون حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی تشکیل خواهد شد. کارگروه موظف است ضمن تشکیل جلسات ماهانه، گزارش نحوه اجرای تفاهم‌نامه به صورت مشترک حداقل هر سه ماه یک بار تنظیم و به روسای دو دستگاه اعلام کند.
این تفاهم‌نامه در 3 ماده در تاریخ 28/ 11/ 1393 تنظیم شده و از تاریخ امضا لازم‌الاجرا خواهد بود.